کد مطلب:302703 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:291
تفسیر آیه کریمه ی جدار
همانطوریكه گذشت، مراد از جدار در آیه ی مباركه همان دیواری می باشد، كه خضر بواسطه ی حفظ گنجینه و سرمایه دو یتیم به تعمیر آن پرداخت، تا از دسترسی و تجاوز بیگانه محفوظ بماند.
آیه ی، (و اما الجدار فكان لغلامین یتیمین فی المدینه و كان تحته كنز لهما و كان ابوهما صالحا) [1] یكی از آیات بسیار مهم در معرفت علوم و اسرار الهی می باشد، كه از حقیقت كنز مخفی و مستور و مكنون در اسرار غیب الهی حكایت می نماید و به رمز می آموزد تا گنجینه ها و ذخائر باارزش معنوی از دسترس غیر دور، و در حفاظت از آن سعی بی دریغ نمود.
این حقیقت نهان، در پرده ی اسرار خویش پیامی از نور را در رعایت حریم كبریائی اهل بیت نبی مكرم اسلام به بشر می آموزد، تا تفاوتهای جنود عقل و جهل را از همدیگر متمایز سازد.
نمونه های عالی تفسیر این كلام آسمانی را، تنها می توان از زبان كسانی شنید، كه خود فهم كتاب خدا را از سراپرده ی غیب آموخته و لسان ناطق اسرار وحی گردیده باشند.
آنانكه سرّ حقیقت خلق گردیده، و اسرار وجود آنان همواره جزء مكنونات و مستورات مقربین بوده است.
سخنهای ناگفته فراوان وجود دارد، و در این مجال نیز جای بیان نمی باشد.
1- عن زراره و حران عن ابی جعفر و ابیعبدالله علیهماالسلام قالا: یحفظ الاطفال باعمال آبائهم كما حفظ الله الغلامین بصلاح ابیهما. [2] .
از امام باقر و امام صادق علیهماالسلام روایت نموده اند كه آن دو امام بزرگوار فرموده اند: به احترام اعمال پدران نیك كردار و صالح، فرزندان آنان مورد احترام قرار می گیرند، همانطوریكه در آیه ی مباركه آن دو طفل بخاطر صلاح پدر خویش، مورد لطف قرار گرفتند.
2- و قال زید بن علی علیه السلام: و قرا الایه (و كان ابوهما صالح)، قال: حفظهما الله بصلاح ابیهما، و ما ذكر منهما صلاح، فنحن احق بالموده، ابونا رسول الله صلی الله علیه و آله وجدتنا خدیجه و امنا فاطمه الزهرا و ابونا امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیهم السلام. [3] .
زید بن علی بن الحسین آیه ی مباركه ی (و كان ابوهما صالح) را قرائت نمود و سپس فرمود: آنها بخاطر اعمال صالح پدر خویش مورد لطف قرار گرفتند، اگر چنین باشد، پس ما سزاوارتر به مودّت و دوستی می باشیم، پدر ما رسول خدا و جدّه ی ما خدیجه، مادر ما صدیقه ی طاهره فاطمه ی زهرا و پدر ما علی بین ابی طالب می باشد.
3- و فی تفسیر التبیان: و انهما حفظا لصلاح ابیهما و لم یذكر منهما صلاح، و كان بینهما و بین الاب الذی حفظا به سبعه آباء و كان سیاحا. [4] .
و شیخ در تبیان گفته است: بخاطر صلاح و نیكوكاری پدر آن دو طفل مورد توجه قرار گرفتند، و كنز بجا مانده آنها از تعرض بیگانه محفوظ گردید، و در آیه ی شریفه از صلاح آن دو ذكری بمیان نیامده است، و بین آنها و بین پدرشان هفت پشت فاصله افتاده بود، و شغل پدر آنان سیّاحی بوده است.
4- و قال رسول الله صلی الله علیه و آله ان الله لیصلح الرجل المؤمن ولده و ولد ولده، و اهل دویرته و دویرات حوله، فلایزالون فی حفظ الله لكرامته علی الله. [5] .
پیامبر فرمود: خداوند بخاطر صلاح پدر مومن امور فرزندان او را در نسلهای بعدی اصلاح می گرداند، همینطور اطرافیان و همسایگان او، دائما از نعمت او مورد لطف و رحمت قرار می گیرند.
5- و فی تفسیر العیاشی: عن الصادق علیه السلام ان الله لیحفظ ولد المومن الی الف سنه، و الغلامین كان بینهما و بین ابویهما سبعمائه سنه. [6] .
و در تفسیر عیاشی از امام صادق علیه السلام روایت شده است، كه فرمود: خداوند اولاد شخص مؤمن را تا هزار سال در نسلهای او مورد لطف خود قرار داده، و در آیه ی مباركه، آن دو یتیم با پدر نیكوكار و صالح خود هفت صد سال فاصله داشتند.
6- و فی تفسیر العیاشی: فلعل المراد ان الله تعالی كما حفظ العلم تحت الجدار للغلامین لصلاح ابیهما، فلذلك حفظ العلم لصلاح علی و الحسن و الحسین علیهم السلام فی اولادهم الی ان یظهر القائم علیه السلام، للخلق، او حفظ علم الرسول بامیرالمومنین للحسنین صلوات الله علیهم، فاقام علیا للخلافه بعد ان اصابه ما اصابه من المخالفین والله یعلم، و كان ابوهما صالحا، و كان بینهما و بین هذا الاب الصالح سبعون ابا حفظهما الله بصلاحه. [7] .
در تفسیر عیاشی چنین آمده است: شاید مراد از كنز مخفی در تحت جدار كه خداوند آنرا از دستبرد دیگران حفظ نمود این باشد، كه تمامی علومی را كه خداوند به رسولش داده بود بواسطه ی حرمت علی بن ابی طالب و امام حسن و امام حسین برای اولاد آنان تا وجود اقدس صاحب الزمان حفظ نماید، پس علی بن ابی طالب بعنوان خلیفه ی رسول خدا، كه پس از آن حضرت با مصیبت بارترین ظلمها از ناحیه ی مخالفین مواجه گردید، و با همه ی آن مصائب باز امانت الهی را با تمامی مشكلات آن به امامان بعد از خود رسانید.
و در آیه ی مباركه: پدر آن دو یتیم نیز مرد صالحی بود، و آنچه را كه در طول هفتاد نسل بر آنها واقع شده بود بخاطر صلاح و عمل نیك او صورت پذیرفته بود.
7- أمالی شیخ الطائفه: باسناده إلی جعفر بن حبیب النهدی أنه سمع جعفر بن محمد یقول: احفظوا فینا ما حفظ العبد الصالح فی الیتیمین، و كان ابوهما صالحا. [8] .
شیخ طوسی در كتاب امالی از امام صادق علیه السلام روایت نموده است كه آن حضرت فرمود: همانطوریكه بخاطر آن بنده ی صالح خداوند یتیمان او را مورد لطف و مهربانی قرار داد، با ما نیز شما همانطور رفتار نمائید.
8- و عن مسعده بن صدقه عن جعفر بن محمد عن آبائه علیهم السلام ان النبی صلی الله علیه و آله قال: ان الله لیخلف العبد الصالح من بعد موته فی اهله و ماله، و ان كان اهله اهل السوء، ثم قرا الایه (و كان ابوهما صالحا). [9] .
در این روایت امام صادق می فرماید: خداوند ادامه ی حیات مرد صالح را در مال و فرزندان او قرار خواهد داد اگرچه فرزندان او نیكوكار نباشند، و سپس آن حضرت آیه ی شریفه را تلاوت فرمود: (و كان أبوهما صالحا).
این نمونه اقوالی بود كه در تفاسیر شیعی ذكر گردیده، و در تفاسیر
اهل سنت نیز اقوال به همین وزان قابل ذكر می باشد.
ابن كثیر در تفسیر خود از ابن عباس روایت می كند كه كنز در آیه ی شریفه علمی بود كه از نیاكان آنها بجای مانده بود.
قال ابن عباس: الكنز، ما كان الكنز إلا علما. [10] .
و قوله: (و كان ابوهما صالحا) فیه دلیل علی ان الرجل الصالح یحفظ فی ذریته و تمشل بركه عبادته لهم فی الدنیا والاخره بشفاعته فیهم و رفع درجتهم إلی اعلی درجه فی الجنه لتقرّ عینه بهم كما جا فی القرآن و وردت به السنه، قال سعید بن جبیر عن ابن عباس: حفظ بصلاح أبیهما و لم یذكر لهما صلاحا و تقدم انه كان الاب السابع. [11] .
ابن عباس می گوید: مراد از كنز در آیه شریفه علم می باشد. و اینكه می فرماید: پدر آنان مرد صالحی بود، این می باشد: كه وجود مرد صالح بعد از حیات او در فرزندان حفظ خواهد گردید، و آنها از وجود بركات عمل خیر او و عبادتهای او در دنیا و در آخرت بهره مند خواهند گشت، با شفاعت او منزلت و درجه ی افراد بالا گرفته می شود، همانطوریكه در قرآن و سنّت بدان عنایت شده است.
سعید بن جبیر از ابن عباس روایت می كند كه: بخاطر صلاح آن پدر، اولاد او محترم گردیدند، و همانطوریكه در آیه ملاحظه می شود ذكری از آن دو فرزند بمیان نیامده است،
و چنانكه گذشت آن مرد صالح جزء هفتمین جدّ آنها محسوب می گردیده.
و قال الحضرمی فی رشفه الصادی: وصح عن ابن عباس فی قوله تعالی: (كان ابوهما صالحا) [12] انه قال: حفظا بصلاح ابیهما و ما ذكر عنهما صلاحا. [13] .
وروی انه كان بینهما سبعه او تسعه آباء، فكیف لاتحفظ ذریه النبی به، وان كثرت الوسائط بینهم و بینه.
و من ثم قال جعفر الصادق علیه السلام: «احفظوا فینا ما حفظ العبد الصالح فی الیتیمین و كان ابوهما صالحا» اخرجه عبدالعزیز بن الأخضر فی معالم العتره. [14] .
و نقل السید السمهودی عن الحافظ جمال الدین الزرندی قال: یروی ان علی بن الحسین قال: «ایها الناس ان كل صمت لیس فیه فكر فهو عی، وكل كلام لیس فیه ذكر الله فهو هباء، ألا أن الله عزوجل ذكر اقواما بابائهم فحفظ الابنا للاباء قال تعالی: (و كان ابوهما صالحا) [15] وقد حدثنی ابی عن آبائه انه كان التاسع من ولده، و نحن عتره الرسول صلی الله علیه و آله احفظونا لرسول الله، قال الراوی فرایت الناس یبكون من كل جانب.
قال بعض العلما: إذا كان الله تعالی أوصی باولاد الصالحین فقال: (كان أبوهما صالحا) فما ظنك باولاد الاولیاء، و اذا كان كذالك فی اولاد الاولیا فما ظنك باولاد الشهداء، ثم ماظنك باولاد الصدیقین، ثم ما ظنك باولاد النبیین، ثم ما ظنك بأولاد المرسلین، ثم ماعسی ان یعبر به عن أولاد سیّد المرسلین و خاتم النبیین. [16] .
حضرمی صاحب رشفه الصادی می گوید: این حدیث از این عباس صحیح می باشد كه در ذیل آیه ی (كان ابوهما صالحا) گفته است: یتیمان كه مورد لطف خضر قرار گرفتند از آن جهت بود كه پدر آنها مرد صالحی بود.
و روایت شده است كه بین آنها و بین پدر آنان هفت یا نه پشت فاصله افتاده بود. پس چطور ذریه ی پیامبر بواسطه آن حضرت مورد لطف و مهربانی قرار نگیرند اگرچه فاصله آنها از آن حضرت زیاد شده باشد.
و در همین رابطه بود كه حضرت صادق علیه السلام فرمود: مراعات ما را بنمائید همانطوریكه فرزندان مرد صالح بواسطه ی پدر خود مورد عنایت قرار گرفتند.
و سمهودی از زرندی نقل نموده است: كه حضرت سجاد فرمود: ای مردم بدانید كه هر سكوتی كه در او تفكر نباشد باطل است، و هر سخنی كه در آن ذكر خدا نباشد سخنی بی فائده می باشد.
آگاه باشید، كه خداوند اقوامی را در قرآن ذكر فرموده، كه بواسطه پدران خود مورد لطف قرار گرفته اند، چنانكه می فرماید: (كان ابوهما صالحا) بتحقیق كه
پدرم از پدران خود نقل نموده است كه آن یتیمان در آیه شریفه به نه واسطه به آن جدّ صالح خود می رسیدند.
پس شما نیز ما اهل بیت را كه فرزندان پیامبر می باشیم بخاطر آن حضرت رعایت نمائید.
راوی می گوید: با شنیدن این كلام از علی بن الحسین صدای گریه ی مردم از هر طرف بلند شد.
و بعض از علماء گفته اند: اگر چنین باشد كه بخاطر پدران صالح فرزندان آنان مورد احترام قرار گیرد، چگونه است رعایت فرزندانی كه پدران آنها از اولیاء خدا بوده باشند؟!
و اگر اولاد اولیاء چنان باشد، پس چگونه است اولاد شهدا، و چگونه است حال فرزندان صدیقین، و چگونه است رعایت أولاد انبیاء، و سپس چگونه است رعایت اولاد سیّد المرسلین و خاتم پیامبران؟!!
[1] سوره ي كهف: 82.
[2] بحارالانوار 15: 178، تفسير البرهان 2: 479، نورالثقلين 3: 278.
[3] تفسير فرات الكوفي: 245.
[4] تفسير التبيان 7: 81، مجمع البيان 6: 376.
[5] مجمع البيان 6: 376، تفسير الصافي 2: 256.
[6] تفسير الصافي 3: 256، نورالثقلين 3: 287.
[7] تفسير العياشي 334:2، نورالثقلين 283:3.
[8] تفسير العياشي 334:2، نورالثقلين 283:3.
[9] تفسير العياشي 2: 334، نورالثقلين 3: 283.
[10] تفسير ابن كثير 100:3.
[11] تفسير ابن كثير 100:3.
[12] سوره ي كهف:82.
[13] مستدرك الصحيحين تفسير سوره الكهف 369:2، فتح القدير 306:3، التدوين في اخبار قزوين 158:2، رشفه الصادي:152.
[14] جواهر العقدين: 351 باب الحادي عشر، رشفه الصادي:153.
[15] سوره ي كهف:82.
[16] ذكره بتفاوت في شرح الشمائل المحمديه 158:2، باب في تواضع رسول الله و كذالك في لوامع انوار الكوكب الدري في شرح همزيه البوصيري 76:2، انظر رشفه الصادي:153.